Month: January 2023

Wie een geschiedenisboek leest, of een doorsnee roman, ziet ontwikkelingen vaak van mijlenver aankomen. In het hier en nu ontbreekt dat inzicht meestal. De dingen van een afstandje bekijken kan helpen om zaken te herkennen en misschien zelfs op de afloop te anticiperen. 

Neem het volgende verhaal: Op een partijbijeenkomst wordt gesteld dat de grootste problemen in ons land worden veroorzaakt door een bepaalde groep Nederlanders. Er is een naam voor deze groep verzonnen en de suggestie wordt gedaan dat er een buitenlandse entiteit achter zit. Rond deze groep en entiteit wordt het zogenaamde ziektekiemenjargon gebezigd: De rest van Nederland zou er ‘niet immuun’ voor zijn. Het zou beter zijn als politieke partijen van deze groep verboden konden worden. En tot slot, kritiek op de overheid wordt extremisme genoemd. 

De lezer van een dergelijk hoofdstuk van de geschiedenis zal met een zeker voorgevoel de bladzijde omslaan. Zich afvragen waarom die mensen destijds toch niet zagen wat er aan het gebeuren was.

Never let a good crisis go to waste, zou Churchill gezegd hebben. Een crisis biedt de machthebber mogelijkheden. Niet zozeer tot zelfreflectie als wel tot het verstevigen van zijn positie. Als een groot deel van de bevolking het vertrouwen in de overheid verliest, culminerend in fysiek protest, zou dat moeten leiden tot kritische zelfevaluatie door de overheid. Dit bevolkingsdeel uitschelden voor extremisten en haar met jihadisten vergelijken is niet alleen slecht maar ook gevaarlijk. Het polariseren met stempels als ‘extreem-rechts’ en ‘complotdenkers’ idem dito. En dan het opvoeren van een vreemde mogendheid als schuldige, als gemeenschappelijke vijand: ‘Amerikaans extreem-rechts’. De ‘Trump-aanhangers’. (Ondanks het feit dat de helft van de bevolking van de VS voor Trump heeft gestemd wordt ook hier volgehouden dat het om een extreme fractie zou gaan). Het creëren van een gemeenschappelijke vijand is van oudsher effectief geweest voor machthebbers en behoort sinds lang tot het standaard repertoir van de autocraat. Het bindt samen en kan tegelijk fungeren als zondebok en zo de aandacht van falend beleid afleiden. ‘Wij zijn in Nederland hier niet immuun voor’ hoorden we op de partijbijeenkomst. Kennelijk is er opnieuw sprake van een soort mensen dat zowel ziekmakend als besmettelijk is. En dat probleem zouden wij nu moeten ‘oppakken’. ‘Negeren werkt niet meer!’ Deze ‘extremistische’ partijen zouden verboden moeten kunnen worden! Het is ‘geen partij-ding maar in het algemeen belang!’  

Wat zal de toekomstige lezer van deze geschiedenis denken bij het omslaan van de bladzijde?

Het gaat niet goed met de democratie in Nederland. Eén voor één komen alle symptomen van haar naderend einde voorbij maar we lijken het niet op te merken. In de medische wereld zijn voor het stellen van een syndroomdiagnose vaak enkele hoofdsymptomen of meerdere nevensymptomen nodig. Een hoofdsymptoom van het einde van de democratie manifesteerde zich recentelijk: de zittende regering maakt wetten om andere politieke partijen te verbieden¹. Het is fascinerend om te zien hoe deze aardverschuiving plaatsvind zonder noemenswaardige ophef. Enkele opinie-artikelen in een paar kranten, enig protest van oppositiepartijen wat simpelweg genegeerd wordt, en dat is het wel. De Nederlander blijft binnen zitten, er wordt niet geprotesteerd op straat. De kranten schrijven alweeer over de gasprijs of nog steeds over ‘long covid’.

Zoals altijd in de geschiedenis worden dit soort wetten uitgelegd als ‘bescherming’ van de maatschappij. De machthebber weet het beste wat wel of niet goed is voor het volk en beslist aldus. Zoals altijd in de geschiedenis denkt men ‘ach, het zal toch wel loslopen?’ en worden zij die waarschuwen als zwartkijkers weggezet. Van zwartkijkers houden we niet, ze dwingen ons tot nadenken, tot realisme, we worden er zenuwachtig van. Gelukkig hebben we twee termen tot onze beschikking om niet verder te hoeven nadenken: wappie en complotdenker. Woorden zijn een machtig wapen en deze twee zijn ultiem.

De combinatie van symptomen maakt de diagnose. Eén symptoom is zelden voldoende. Als een onafhankelijke partij zou kunnen bepalen welke partij wel en welke niet verboden moet worden, was er wellicht nog niet veel verloren. Hier komen we bij een nevensymptoom wat al langer bestaat: de macht die de regering uitoefent via de rechterlijke macht. Het verhaal luidt: wij gaan als politici echt niet bepalen welke partij verboden wordt, dat laten we over aan de rechter. Het probleem is dat het grootste deel van de rechters uit de gelederen komt van de regerende partijen.  Met name van een partij die slechts 12 van de 150 zetels zou krijgen bij verkiezingen² en die groot voorstander³ is van het verbieden van partijen: D66. Er is vrijwel geen enkele rechter uit de achterban van de PVV, een partij die genoemd wordt als kandidaat om verboden te worden maar bij verkiezingen steevast de tweede partij van het land is.

Een ander nevensymptoom, dat we ook kennen uit de geschiedenis^4–7, is het gebruik van volksgezondheid en angst voor ziekten om politieke doelen te behalen. Opnieuw met het narratief van het beschermen van het volk wordt de mogelijkheid tot verregaande vrijheidsbeperkingen in wetten vastgelegd. Ook nadat blijkt dat het gezondheidsrisico meevalt en de situatie medisch gezien weer de oude is, wordt deze macht niet teruggedraaid maar juist dieper wettelijk verankerd.

Een vierde symptoom van het einde van de democratie is er ééntje rechtstreeks uit het dictator’s draaiboek: controle over de media. Enerzijds is er belangenverstrengeling met, en zelfs directe controle over de NPO. Kopstukken uit de D66 krijgen, ondanks disfunctioneren, hoge posities binnen de NPO. D66-kamerleden hebben directe zeggenschap over de inhoud van NPO-uitzendingen over D66-ministers. Anderzijds blijkt uit WOB-verzoeken dat het ministerie over de grote media spreekt als ‘steunpilaren’ die ingezet kunnen worden om het overheidsbeleid uit te dragen. Er bleken zelfs wekelijke vergaderingen te zijn waarin regeringsleden journalisten vertelden hoe hun beleid uitgedragen diende te worden.(?citatie?) Fascinerend is het dat ook dit soort schokkende openbaringen het oppervlak amper bereiken, laat staan rimpeling veroorzaken.

Een vijfde symptoom van het naderend einde van de democratie is het feit dat een groot deel van de macht uit handen van de gekozen volksvertegenwoordigers is genomen en beland is bij oncontroleerbare, niet verkozen instanties en personen. Op supranationaal niveau is de EU het meest kwalijke voorbeeld⁸. Op nationaal niveau hebben niet-verkozen organen als burgemeesters, NCTV, maar ook OMT en RIVM, meer macht dan de democratisch verkozen bestuurders. 

In het geval van de EU konden we de afgelopen maanden en glimp opvangen van de meest gevaarlijke ontwikkeling voor de democratie: de afbraak van de vrijheid van meningsuiting. Al langer zien we met name op het linkse eind van het politieke spectrum de drang om onwelgevallige meningen te onderdrukken. Dit bereikte een hoogtepunt toen Musk verkondigde de censuur vanuit Silicon Valley op Twitter te zullen afbreken. Hij wil absolute vrijheid van meningsuiting. De paniek sloeg toe in Brussel. Direct werd er gedreigd met sancties en zelfs verbieden van het hele platform in Europa als Musk zich niet aan de Brusselse censuur zou onderwerpen^9–12. (Andere landen waar Twitter door de overheid werd geblokkeerd zijn China, Iran, Noord Korea, Rusland, Turkmenistan, Uzbekistan, en tijdelijk in Egypte, Nigeria en Turkije.) “On aura le contrôle, l’accès et on ne pourra plus dire n’importe quoi” aldus Breton van de Europese Comissie¹³. De wet waarmee de EU dit kan afdwingen werd door de Europese Commissie al openbaar gemaakt¹⁴ weken voordat de stemming in het Europees Parlement plaatsvond. Tenslotte slechts een formaliteit.

Dan een laatste ontwikkeling, sluipender en minder zichtbaar dan de eerder genoemde ontwikkelingen, is de minachting die de machthebber (ambtenaren en regering) heeft voor de periferie en de primaire sector. In dictaturen loont het om zo dicht mogelijk tegen de machthebber aan te schurken. De beste manier om armoede te ontstijgen is vaak het bemachtigen van een ‘overheidsbaantje’. De belastingen die de arbeiders en boeren betalen komen binnen bij de machthebber en worden van daaruit herverdeeld. Hoe verder van het machtscentrum, hoe kleiner de bedragen zijn die aan de strijkstok kunnen blijven hangen. De top van de piramide kijkt minachtend neer op de basis waar de piramide op rust, de arme stakkers die slechts betalen en niet profiteren. 

In Nederland zien we hetzelfde gebeuren. Wanneer die periferie vervolgens protesteert wordt dat in Den Haag betiteld als ‘anti-overheidsextremisme‘.¹⁵ Trouw kopte onlangs ‘In Noord-Nederland is de extremist zelden een jihadist‘.¹⁶ De periferie betaalt voor de problemen die Den Haag veroorzaakt. Het stikstofprobleem, veroorzaakt door ongecontroleerde bevolkingsgroei en een Europese wet, wordt afgeschoven op de koeien. Dat er daarvan nog precies evenveel in Nederland zijn als 50 jaar geleden negeert men. De populatie mensen echter groeit gestaag door. Als dat door natuurlijke aanwas zou gebeuren, dan zou dat niet aan de overheid te wijten zijn. Met een geboortecijfer van 1.53 kind per vrouw krimpt de Nederlandse bevolking echter. De groei wordt puur veroorzaakt door immigratie, voornamelijk uit Europa. Ook dit is een gevolg, of een teken, van de afbraak van de democratie. Al decennia lang vindt het volk Nederland vol. In 2015 vond 92% (!) van de bevolking dat Nederland vol is en dat er geen migranten meer bij moeten komen¹⁷. Toch weigert Den Haag al decennia ook maar enig beleid te maken op de omvang van de bevolking of van de immigratiestroom. Sinds een aantal jaren met het excuus dat ze niet anders kan omdat Brussel hier over beslist.  

Ook de lasten van een ander probleem, onvoldoende huisvesting voor vluchtelingen, worden op de periferie afgewenteld. Zo ver van Den Haag als mogelijk worden inhumane toestanden in concentratiekampen gecreëerd. Ter Apel, Zoutkamp, verder weg kan binnen Nederland niet. Het gaat hier vaak om groepen vluchtelingen die meer dan half zo groot zijn als de lokale populatie. Die wordt, wanneer ze net als de overheid zelf de migrantnen niet in hun woonplaats wil hebben, neerbuigend als achterlijk racistisch weggezet¹⁸. 

Waar de overheid ophoudt een dienende volksvertegenwoordiger te zijn, en begint het volk als vijand te zien, eindigt de democratie. Zolang het protesterende deel van de bevolking echter klein genoeg is, vormt het geen bedreiging voor de macht. Zolang het profiterende deel van de bevolking groot genoeg is, kan de situatie blijven bestaan. Gloort er hoop voor de democratie nu steeds meer burgers opstaan? Of hebben zoveel mensen nu een comfortabel (semi) overheidsbaantje dat terugkeer naar democratie een illusie blijft? De wereldgeschiedenis leert ons dat deze verdeling uiterst scheef kan lopen voordat de balans doorslaat. Zolang de economie in Nederland groeit zal er geen kritieke massa ontstaan voor een ommezwaai. Recessie biedt wellicht hoop op verandering.

1. Koninkrijksrelaties M van BZ en. Wetsvoorstel maakt verbod mogelijk op partijen die democratie ondermijnen – Nieuwsbericht – Rijksoverheid.nl. Published December 22, 2022. Accessed December 30, 2022. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/12/22/wetsvoorstel-maakt-verbod-mogelijk-op-partijen-die-democratie-ondermijnen
2. Schroder T. I&O-zetelpeiling: weinig ontwikkelingen, coalitie nog altijd in zwaar weer. I&O Research. Published November 18, 2022. Accessed December 30, 2022. https://www.ioresearch.nl/actueel/io-zetelpeiling-weinig-ontwikkelingen-coalitie-nog-altijd-in-zwaar-weer/
3. D66 wil het makkelijker maken om politieke partijen als Forum voor Democratie te verbieden – Joop – BNNVARA. Accessed December 30, 2022. https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/d66-wil-het-makkelijker-maken-om-politieke-partijen-als-forum-voor-democratie-te-verbieden
4. Biddiss M. Disease and Dictatorship: The Case of Hitler’s Reich. J R Soc Med. 1997;90(6):342-346. doi:10.1177/014107689709000616
5. The Nuremberg Laws | Facing History and Ourselves. Accessed December 30, 2022. https://www.facinghistory.org/resource-library/nuremberg-laws
6. Davey Smith G. Lifestyle, health, and health promotion in Nazi Germany. BMJ. 2004;329(7480):1424-1425.
7. Campbell Cocks G. 59The State of Health. In: Cocks GC, ed. The State of Health: Illness in Nazi Germany. Oxford University Press; 2012:0. doi:10.1093/acprof:oso/9780199695676.003.0004
8. Wynia S. Nederland wordt weer een Europese Grondwet in gerommeld. Wynia’s Week. Published May 11, 2022. Accessed January 2, 2023. https://www.wyniasweek.nl/nederland-wordt-weer-een-europese-grondwet-in-gerommeld/
9. Reuters. EU warns Musk that Twitter faces ban over content moderation -FT. Reuters. https://www.reuters.com/technology/eu-warns-musk-that-twitter-faces-ban-over-content-moderation-ft-2022-11-30/. Published November 30, 2022. Accessed January 2, 2023.
10. Boer J de. De EU waarschuwt Elon Musk dat Twitter verbannen kan worden, als het platform zich niet aan de regels houdt. Business Insider Nederland. Published December 1, 2022. Accessed January 2, 2023. https://www.businessinsider.nl/europese-unie-verbannen-twitter-dsa-wetgeving-sociale-media-elon-musk/
11. Guy Verhofstadt on Twitter. Twitter. Accessed January 2, 2023. https://twitter.com/guyverhofstadt/status/998984519406555136
12. Thierry Breton [@ThierryBreton]. 👋 @elonmusk In Europe, the bird will fly by our 🇪🇺 rules. #DSA. Twitter. Published October 28, 2022. Accessed January 2, 2023. https://twitter.com/ThierryBreton/status/1585902196864045056
13. VIDEO. Twitter : Elon Musk “ne pourra pas faire ce qu’il veut” en Europe, prévient Thierry Breton. Franceinfo. Published November 18, 2022. Accessed January 13, 2023. https://www.francetvinfo.fr/internet/reseaux-sociaux/twitter/video-twitter-elon-musk-ne-pourra-pas-faire-ce-qu-il-veut-en-europe-previent-thierry-breton_5484501.html
14. European Commission 🇪🇺 [@EU_Commission]. The Code of Practice on Disinformation will be backed up by the Digital Services Act, which means that companies that don’t comply face fines of up to 6% of global turnover. #DSA #CodeOfPractice #DigitalEU https://t.co/9gGdOfQ7ff. Twitter. Published June 16, 2022. Accessed January 13, 2023. https://twitter.com/EU_Commission/status/1537391801182699521
15. ‘Noord-Nederland biedt bodem voor antioverheidsextremisme.’ NRC. Accessed January 13, 2023. https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/22/onbehagen-is-groter-dan-jihadisme-a4149125
16. Suchtelen E van. In Noord-Nederland is de extremist zelden een jihadist. Trouw. Published November 23, 2022. Accessed January 13, 2023. https://www.trouw.nl/binnenland/in-noord-nederland-is-de-extremist-zelden-een-jihadist~babeda96/
17. Nederlanders meest negatief in Europa over migranten | Buitenland | AD.nl. Accessed January 9, 2023. https://www.ad.nl/buitenland/nederlanders-meest-negatief-in-europa-over-migranten~abc3bb1e/
18. Anti-azc-protest staat niet op zichzelf: “Mensen denken: en wij dan?” Published August 21,

‘Spuiten en Slikken’, het Humanistisch Verbond en BNNVARA hebben een petitie aan de Tweede Kamer aangeboden om abortus ‘uit het Wetboek van Strafrecht te halen’. Welk probleem hiermee zou moeten worden opgelost blijft echter onduidelijk. Op de websites lezen we alarmistische teksten over een vrouw in El Salvador die 30 jaar gevangenisstraf zou hebben gekregen en over het ‘recht op abortus’ dat gevaar zou lopen ‘als oprukkende conservatieve politieke krachten hun kans grijpen.’ Of het betreffende artikel 296 Wetboek van Strafrecht in Nederland voor problemen zorgt wordt niet vermeld. Terecht, want dat is niet het geval. Men stelt dat abortus ‘goed verankerd en beschermd’ moet worden in de Nederlandse wet. Dat is nu juist bij uitstek al het geval met de huidige wet. Het betreffende artikel 296 Wetboek van Strafrecht beschermt de vrouw én de aborteur.

Allereerst stelt de wet dat het strafbaar is voor iemand om ‘een zwangere vrouw een behandeling te geven waarvan hij weet dat daardoor de zwangerschap wordt afgebroken’. Uitgaande van de veronderstelling  dat een zwangerschap in principe een gewenste, bewust veroorzaakte situatie is, is afbreking daarvan door een derde logischerwijs strafbaar. Vervolgens stelt de wet echter dat de afbreking  niet strafbaar is als dit volgens de Wet Afbreking Zwangerschap gebeurt en de vrouw er dus zelf vrijwillig voor kiest. Duidelijker kan het niet. Ter extra bescherming van de vrouw verhoogt de wet de straffen wanneer een abortus zonder toestemming van de vrouw wordt veroorzaakt en wanneer de vrouw zou overlijden ten gevolge van de abortus.

Deze wet beschermt dus allereerst de vrouw, in mindere mate de aborteur en amper het ongeboren kind. Wordt de vrouw op wat voor manier dan ook benadeeld dan heeft zij, onder de huidige wet, het recht aan haar zijde: de bewijslast ligt niet bij haar. Als, zoals de opstellers van de petitie willen, abortus provocatus een ‘normale medische handeling’ wordt dan moet de vrouw, in geval van malafide praktijken of fouten, zelf proberen te bewijzen dat er onzorgvuldig is gehandeld. De rechtspositie van de vrouw gaat er in dit voorstel van Spuiten en Slikken c.s. dus niet op vooruit. Hoe ligt dat voor de aborteur? Voelt die zich onder de huidige wetgeving onvoldoende veilig? Ook daar zijn geen aanwijzingen voor. Jaarlijks worden er in Nederland zo’n 30.000 abortussen verricht. In de afgelopen vijftig jaar is er onder de huidige wetgeving niet één aborteur veroordeeld. Veroordelingen uit een verder verleden betroffen abortussen uitgevoerd door personen die geen arts waren. Dat heeft het gewenste effect gehad: dit gebeurt niet meer. Het Humanistisch Verbond schrijft: ‘Abortus strafbaar maken (..) zorgt alleen maar voor onveilige abortussen.’ Het tegendeel is waar: Nederland heeft één van de laagste percentages onveilige abortussen ter wereld. 

Het lijkt er al met al op dat dit artikel in de Strafwet precies doet wat beoogd wordt: het beschermen van de vrouw. Die is met afschaffen van deze wet in ieder geval niet gediend.

Waarschijnlijk begrijpen de initiatiefnemers van de petitie dit zelf ook. Hebben zij nog andere redenen die zwaarwegender zijn dan dit nadeel voor de vrouw? We lezen frasen als ‘niet meer van deze tijd’, ‘betuttelend’, ‘abortus is een mensenrecht’ en de wettekst zou ‘de handelingsbekwaamheid van vrouwen miskennen‘⁶. Dat deze ‘argumenten’ gebruikt worden wekt geen verbazing; ze hebben eerder ook gewerkt in kamerdebatten over abortuswetgeving. Inhoudelijk hebben ze niet veel om het lijf. Abortus is geen mensenrecht. Van betutteling van de vrouw is geen sprake. Het gaat in het wetsartikel niet eens om strafbaarstelling van de vrouw. Bekwaamheid tot handelen wordt echter door niemand miskend. Bekwaamheid tot beslissen wordt slechts miskend door het bestaan van de ongewenste zwangerschap. Tot slot, of iets wel of niet van deze tijd zou zijn is al helemaal geen argument.

Is de reden voor de petitie wellicht een gevoelskwestie? ‘Door deze wet voelt het toch alsof ik een misdaad bega en ik vind niet dat abortus een misdaad is!’ Daarover verschillen de meningen. Voor- en tegenstanders van abortus zullen elkaar hierin niet makkelijk toenaderen. Overigens wordt het gevoel dat de meeste vrouwen aan een abortus overhouden niet veroorzaakt door juridische teksten…

Een belangrijk motief voor deze petitie is waarschijnlijk angst. Angst dat we er in de toekomst een andere mening op na zullen houden dan de initiatiefnemers. Dat de uitzondering op de strafbaarheid van abortus ooit geschrapt zal worden. En de hoop dat dit voorkomen kan worden door de hele kwestie uit de strafrechtsfeer te halen. Als een toekomstige generatie echter democratisch zou beslissen dat abortus strafbaar is, dan is het aan die generatie om dat wettelijk vorm te geven.

Deze petitie lijkt kortom niet gebaseerde te zijn op veel meer dan gevoel en angst. Geen redenen om een goed functionerende wet aan te passen en daarmee de juridische positie van de vrouw te verzwakken.

1. Abortus is geen misdaad: Teken hier ons burgerinitiatief! npo3.nl. Accessed January 6, 2023. https://www.npo3.nl/spuiten-en-slikken/abortus-is-geen-misdaad-teken-hier-ons-burgerinitiatief
2. Abortus is geen misdaad – We zetten de volgende stap! Humanistisch Verbond. Accessed January 6, 2023. https://www.humanistischverbond.nl/watwedoen/onze-programmas/leven-liefde-en-dood/abortus-geen-misdaad/
3. Teken hier ons burgerinitiatief! – Abortus is geen misdaad – BNNVARA. Abortus is geen misdaad. Accessed January 6, 2023. https://www.bnnvara.nl/abortusisgeenmisdaad/artikelen/burgerinitiatief
4. Koninkrijksrelaties M van BZ en. Wetboek van Strafrecht. Accessed January 6, 2023. https://wetten.overheid.nl/BWBR0001854/2016-07-01#BoekTweede_TiteldeelXIXA
5. Historiek A. Nederlandse Abortuswet (1984). Historiek. Accessed January 6, 2023. https://historiek.net/nederlandse-abortuswet-1984/4643/
6. Opinie | Haal abortus uit het Wetboek van Strafrecht. NRC. Accessed January 14, 2023. https://www.nrc.nl/nieuws/2022/06/30/leg-het-recht-op-abortus-vast-in-de-grondwet-a4135137

Het Humanistisch verbond betreurt dat er subsidie wordt verstrekt aan ‘anti-abortusorganisatie’ (sic). Terecht in enkelvoud want de enige overgebleven organisatie die tot doel heeft ongeboren leven te beschermen ontvangt nog slechts €13.000 (2021). Een fooi vergeleken bij wat pro-abortus organisaties en initiatiefnemers van de petitie ontvingen: Fiom €4.682.000, Rutgers Stichting  €16.841.407, BNNVARA €14.552.000, Humanistisch Verbond €132.517.

Posthumus D. Over het werk van Veilig Thuis. CJG043. Published November 2, 2017. Accessed January 6, 2023. https://www.cjg043.nl/over-het-werk-van-veilig-thuis/